Dünyaya akıl veren bankalar battı                                                              Dünyanın en önemli yatırım bankası Lehman Brothers'ın ilginç kuruluş öyküsü...

Global kredi krizinin temellerini sarstığı dünya finans sisteminin ana aktörü ABD’de peş peşe yaşanan üç gelişme deprem etkisi yarattı. Dünya finans piyasalarının kalbinin attığı ABD’de “akla gelen başa geldi” ve bir süredir zor durumda olduğu bilinen bankacılık devi Lehman Brothers iflasını istedi. Önceki gün akşam saatlerinde yapılan bu açıklamanın şoku geçmeden, diğer bir yatırım bankası olan Merrill Lynch’in 50 milyar dolara Bank of America tarafından satın alındığı duyuldu.

Bu iki haber hazmedilmeye çalışırken, bir kötü haber de, dünyanın en büyük sigorta şirketi olan American International group’tan (AIG) geldi. Şirketin iki gün içinde 40 milyar dolar sermaye bulamadığı takdirde iflas edeceği yönünde gelen haberler, AIG’nin diğer seçeneklerden umduğunu bulamayınca FED’e 40 milyar dolarlık köprü kredisi sağlaması için başvurduğu açıklamasıyla netlik kazandı.

YİRMİ YILIN EN BÜYÜK İFLASI

ABD Merkez Bankası’nın (FED) ve ABD Hazinesi’nin Bear Stearns ve geçen hafta ülkenin iki büyük konut finansmanı şirketi Fennie Mae ve Freddie Mac’teki gibi “kurtarma” çabasına girmemesi, 158 yıllık yatırım bankasının da sonunu getirdi. Lehman Brothers’ın iflası, ABD tarihinde junk tahvil işlemcisi Drexel Burnham Lambert’in 1990’daki iflasından sonraki en büyük iflas olarak nitelendirilirken; 2007 sonunda 691 milyar dolar olan yatırım bankasının toplam aktifleri mayıs sonunda 639 milyar dolara gerilemiş, toplam borcu da 631 milyar dolar olarak açıklanmıştı. Lehman Brothers, yılın üçüncü çeyreğinde de 3,9 milyar dolarla 158 yıllık tarihinin en büyük zararını açıklayarak, bugün gelinen noktanın sinyalleri de vermişti.

ŞİMŞEK’İN DE ÇALIŞTIĞI ML’NİN FİYATI 50 MİLYAR $

Lehman Brothers’ın iflası piyasalarda bir süredir bir ihtimal olarak dolaşırken, bir dönem Devlet Bakanı Mehmet Şimşek’in de çalıştığı Merrill Lynch’in (ML) ani satışı sürpriz oldu. Bank of America’dan dün yapılan açıklamada, Merrill Lynch’i hisse başına 29 dolar fiyatla toplam 50 milyar dolara satın alma konusunda anlaşmaya varıldığını bildirirken, anlaşmayla Bank of America dünyanın en büyük aracı kurumuna sahip olacağı belirtildi. Birleşmenin gelecek yılın ilk çeyreğinde tamamlanmasının beklendiği, anlaşmanın her iki şirketin yöneticileri tarafından onaylandığı belirtildi. Diğer birçok uluslararası bankacılık kuruluşları gibi ABD’de konut piyasasında başlayan ve küresel çapta kredi krizine dönüşen krizde, milyarlarca dolar zarar eden Merrill Lynch, dört çeyrek peş peşe kredi krizi nedeniyle zarar açıkladı.

AIG DE ZOR DURUMDA

Lehman Brothers ve Merrill Lynch’le ilgili gelişmeler gündeme bomba gibi düşerken, AIG’nin acil finansman bulamadığı takdirde batabileceği yönündeki haber tansiyonu arttırdı. Elinde yüklü miktarda mortgage kaynaklı kağıt bulunan ve mortgage krizi nedeniyle bu kağıtların değerini neredeyse sıfırlamak zorunda kaldığı belirtilen AIG’nin, FED’den talep ettiği 40 milyar dolarlık krediye olumlu yanıt alması durumunda, FED önderliğinde finansal kuruluşlardan sağlanacak kredi ile şirketin kurtulması sağlanacak.

SIRA iNGiLTERE’DE Mi?

ABD’de yaşanan banka iflaslarının ardından gözler kriz beklentilerinin ülkenin her kişi ve kurumunca dile getirildiği İngiltere’ye çevrildi. İngiltere’nin TÜSİAD’ı durumunda bulunan işadamları kuruluşu The Confederation of British Industry (CBI) yönetimi, İngiltere’nin bu yıl ağır bir ekonomik krizin içine düşeceği tahminini dile getirdi. CBI, ekonomide temmuz-eylül arasında görülen binde 2’lik küçülmenin, ekim-aralık ayları arasında da en az binde 1 seviyesinde süreceği tahmininde bulundu.

KRİZ DERİNLEŞMEZ

Her ne kadar İngiliz ekonomisinin üst üste iki çeyrek boyunca küçüleceği tahminleri yapıp, ekonomik kriz beklentisini dile getirse de CBI yönetimine göre, yaşanacak kriz fazla derinleşmeyecek. Bu anlamda 1990’lı yılların başlarında yaşanan büyük iflas dalgasının yaşanmayacağını belirten CBI yöneticileri, 2009 yılında ise İngiltere ekonomisinin binde 3 civarında büyüyeceği tahmininde bulundu.

ENERJİ FİYATLARI ETKİLİ

Bunun da 1992 yılından bu yana kaydedilen en kötü büyüme performansı olacağını belirten CBI Genel Direktörü Richard Lambert, ekonomik krizin temelinde ise hızla artan gıda ve enerji fiyatlarının bulunduğunu söyledi. 2008’in ilk yarısında ekonominin büyüme hızını kaybetmesinin ardından ortaya çıkan ekonomik krizin yumuşak atlatılması dileğinde de bulunan Lambert, enflasyonun yılın bu çeyreğinde yüzde 4.8’e kadar yükselebileceği, ancak 2009’da enerji ve diğer kalemlerdeki fiyatların düşmesiyle birlikte düşüşe geçeceği tahminine de yer verdi.

KAPiTALiZMiN ÖNCÜ ŞiRKETLERiNDENDi

Lehman Brothers, 158 yıllık geçmişiyle, Adam Smit’in 1776’da yayınlanan “Milletlerin Zenginliği” kitabıyla başladığı varsayılan kapitalizmin önemli temsilcilerinden biri kabul ediliyor. Lehman Brothers, Wall Street’in simgelerinde biri olarak da kabul ediliyor. ABD’nin ilk beş yatırım bankası arasında yer alan ve tüm dünyada 26 bin kişiyi istihdam eden Lehman Brothers’ın temelleri, Alman asıllı bir aileden gelen Emmanuel, Mayer ve Henry Lehman kardeşlerin 1850’de yaşadıkları Almanya’dan ABD’deki Alabama’ya gelmeleri ile atıldı. Lehman Brothers adlı bir şirket kurdular. Lehman Brothers ayrıca, 1929 Büyük Buhran’da batmayan şirketlerden biri. 1977’de şirketin mirasçıları Kuhn, Loeb & Co. şirketi ile birleşince firma adını Lehman Brothers Kuhn Loeb & Co. olarak değiştirdi. 1984’te şirket American Express tarafından satın alındı. 1988’de Shearson ve E.F. Hutton & Co. şirketleriyle birleştirildi. 1993’de American Express, şirketi Travelers group’a sattı. 1994’te bu gruptan ayrılan Lehman Brothers, kendi başına bir şirket olarak Amerikan borsasına girdi.

ABD’DE BiR YILDA 13 BANKA BATTI

Uluslararası finans krizinin başlangıcı olarak kabul edilen Ağustos 2007 tarihinden bu yana ABD’de yönetimine el konulan banka sayısı 13’e ulaştı. ABD’nin TMSF’si olarak adlandırılan Federal Deposit Insurance Corporation’ın (FDIC) kararı ile kamulaştırılan zayıf bankaların tüm piyasayı etkilemesinin önüne geçilmeye çalışıldı.

BÜYÜK MALİYET

Amerikan tasarruf mevduatı sigorta kuruluşunun hesaplamalarına göre, Lehman Brothers dışında batan bankaların kamuya maliyeti 5 milyar 900 milyon ile 10 milyar dolar arasında. Kamuya en fazla maliyet yükleyen iflas, listedeki tek halka açık banka olan Indymac oldu. Indymac’in iflasının yarattığı toplumsal maliyetin 4 ile 8 milyar dolar arasında olduğu belirtiliyor. Batan bankaların aktif büyüklüğü toplamı ise 173 milyar 800 milyon dolar düzeyinde bulunuyor.

İŞTE EL KONULANLAR

Son bir yılda ABD’de el konulan banka ve finans kuruluşları şunlar: “Fannie Mae, Freddie Mac, Silver State Bank, Integrity Bank, The Columbian Bank and Trust, First Priority Bank, First Heritage Bank, First National Bank of Nevada, IndyMac Bank, First Integrity Bank, ANB Financial, Hume Bank, Douglass National Bank.”

TAŞLAR YERiNDEN OYNADI

ABD’de Lehman Brothers’ın iflası ve Merrill Lynch’in Bank of America tarafından satın alınması sonrası ortaya çıkan durum, dış basın tarafından manşetlere taşındı. ABD’nin köklü medya kuruluşlarından New York Times, durumu ‘Wall Street’te çılgın gün’ olarak nitelendirdi. Wall Street Journal’ın yazarları da, ABD yönetiminin kurtarma operasyonlarıyla ilgili yanlış yapıp yapmadığını sorguluyor. ABD’nin en çok okunan gazetelerinden Washington Post, Lehman’ın iflas açıklamasını manşetine çekerek, “Başta ABD olmak üzere dünya piyasaları bu iflastan son derece olumsuz etkilenecek” yorumunda bulundu.

ABD ÇÖKEBİLİR

İngiliz yayın kuruluşu BBC de Lehman’ın iflas açıklamasıyla dünya piyasalarının alt-üst olacağı yönünde yorumlarda bulundu. Lehman’ın iflasını manşetten veren internet gazetelerinden MSNBC ise “Çılgın hafta sonunun ardından Wall Street’te taşlar yerinden oynuyor. Lehman’ın iflası ABD piyasalarının çökmesine neden olabilir’ yorumunda bulundu. İngiliz The Telegraph de, manşetten verdiği haberde ‘Kara Pazartesi’ olarak adlandırdığı günün Londra borsasında istenmeyen sonuçlar doğuracağını ifade etti.